1- تعریف 2- تاریخچه 3- تجارت الکترونیک و فن آوری اطلاعات 4- سطوح تجارت الکترونیک 5- تاثیر گذاری تجارت الکترونیک بر سطوح مختلف تجارت 6- ویژگیهای تجارت الکترونیک در برابر تجارت سنتی 7- جایگاه تجارت الکترونیک در جهان 8- جایگاه تجارت الکترونیک در ایران 9- دلایل عقب ماندگی تجارت الکترونیک در ایران 1 . تعریف (Definition) تعریف عام تجارت : هر نوع ارائه کالا یا خدمات ، که معمولاً ( نه همیشه ) بخاطر پول انجام می پذیرد . از تجارت الکترونیک ، تعاریف متعددی ارائه شده است . در حقیقت مجموعه متنوع وسیعی از تعاریف و مفاهیم برای تجارت الکترونیک وجود دارد که موضوعات ، کاربردها ، و مدلهای گوناگونی را در بر می گیرد. درگونه ای از این موارد ، کوشیده شده است که تعاریف عامی ارائه شود و در گونه های دیگر در تعاریف به نوع فعالیت ، امکانات ارتباطی و تجهیزات مورد استفاده ، محدوده سازمانی فعالیتها و زیر ساختارها توجه شده است : تعریف تجارت الکترونیک از دیدگاه Clarke : هر نوع مبادله اطلاعات مربوط با امور تجاری از طریق ابزار الکترونیکی ، حتی تلفن و فاکس (سال 1997) تعریف تجارت الکترونیک از دیدگاه اتحادیه اروپا (European union) : تعریف 1 : “ انجام تجارت بصورت الکترونیکی “ (سال 1998) تعریف 2 : “ هر شکلی از مبادله تجاری که در آن طرفین ذینفع به جای تبادلات فیزیکی یا تماس مستقیم فیزیکی ، به صورت الکترونیکی تعامل کنند . “ (سال 2001) تعریف تجارت الکترونیک از دیدگاه ارتباطات : تحول خدمات ، کالا ومحصولات اطلاعاتی از طریق خطوط تلفن ، شبکه‿های کامپیوتری و سایر وسائل ارتباطی تعریف تجارت الکترونیک از دیدگاه فن آوری اطلاعات : آن دسته از کاربردهای فن آوری اطلاعات که به صورت سیستمی برای پشتیبانی و پیشرفت دادن جریان کاری و مبادلات تجاری ایجاد شده است تعریف تجارت الکترونیک از دیدگاه تجاری : ابزاری است که کسب و کارهای مختلف ، شرکای آنها و مشتریان آنها را قادر می سازد که موضوعاتی چون کیفیت خدمات ، سرعت تحویل و ... را ارتقاء وموضوعاتی همچون هزینه ها را کاهش دهند . تعریف تجارت الکترونیک : تعامل سیستمها ارتباطی (Communication) ، سیستمهای مدیریت اطلاعات (Data Management) و امنیت (Security) که بواسطه آنها امکان مبادله اطلاعات تجاری در رابطه با فروش محصولات و یا خدمات میسر می گردد . بنابراین تعریف اجزاء اصلی تجارت الکترونیک عبارتند از : 1-Communications (سیستمهای ارتباتی) 2-Data Management (سیستمهای مدیریت داده ها) 3-Security (امنیت) 2 . تاریخچه (History) استفاده از فناوریهای الکترونیکی در انجام امور بازرگانی پیشینه ای نسبتا طولانی دارد . در حقیقت ، نیاز به تجارت الکترونیکی از تقاضاهای بخشهای خصوصی و عمومی برای استفاده از تکنولوژی اطلاعات به منظور کسب رضایت مشتری ، و هماهنگی موثر درون سازمانی نشآت گرفته است . می توان گفت این نوع تجارت ، از حدود سال 1965 آغاز شد که مصرف کنندگان توانستند پول خود را از طریق ماشینهای خود پرداز (ATM) دریافت کرده و خریدهای خود را با کارتهای اعتباری انجام دهند . پیش از توسعه تکنولوژی های مبتنی بر اینترنت در سالهای آغازین دهه 90 ، شرکتهای بزرگ دست به ایجاد شبکه های کامپیوتری با ارتباطات مشخص ، محدود و استاندارد شده برای مبادله اطلاعات تجاری میان یکدیگر زدند . این روش ، مبادله الکترونیکی دادها (EDI) نامیده شد . درآن سالها ، لفظ تجارت الکترونیکی ، مترادف با مبادله الکترونیکی داده ها بود . ایجاد و توسعه اینترنت و شبکه جهان گستر ، باعث خلق فرصتهای زیادی برای توسعه و پیشرفت زیر ساختها و کاربردهای تجارت الکترونیک گردید. از نظر استادان جهش تکنولوژی اطلاعات دو دوره بیست ساله سرگذاشته و اکنون وارد دوره سوم شده است . 1955 – 1974 : عصر پردازش الکترونیکی داده ها (EDP) 1975 – 1994 : عصر سیستمهای اطلاعاتی مدیریت (MIS) 1995 –2014 : عصر اینترنت (Internet) هر بیست ساله ، امکانات تجارت الکترونیکی را متناسب با توانایی های تکنولوژی اطلاعاتی آن عصر فراهم آورده است . در حالیکه ماشینهای خود پرداز و کارتهای اعتباری در عصر بیست ساله نخست به جریان افتادند ، در عصر دوم امکان استفاده از مبادله الکترونیکی داده ها (EDI) ، سیستم بانکی بین المللی (Swift) و انتقال وجه الکترونیکی (EFT) فراهم شد . اما توسعه اینترنت و کاربردهای تجاری آن ، باعث تحولی اساسی در این روند شده است ، به گونه ای که در روند تکاملی تجارت الکترونیک ، می توان میان تجارت الکترونیکی سنتی و نوع اینترنتی آن تمایز محسوسی قائل شد . 3 . تجارت الکترونیک و فن آوری اطلاعات (E - Commerce & IT ) مقدمه ای بر IT : تکنولوژی اطلاعات ، روش کارکرد افراد ، سازمانها و دولتها را دگرگون کرده و امور اقتصادی و اجتماعی و حتی طرز تفکر مردم را تغییر داده است . آموزش ، بهداشت ، صنعت و تولید ، تجارت ، بانکداری ، خدمات وحتی نحوه گذاران اوقات فراغت و سرگرمی ها همه تحت الشعاع آثار و تغییرات این تکنولوژی قرار گرفته اند . تکنولوژی اطلاعات باعث ایجاد مشاغل جدید ، صنایع نوین و خلاقیتهای پیاپی شده و تغییرات عمده در روش زندگی پدید آورده است . نزدیکی روز افسون مردم جهان به یکدیگر ، تعامل فرهنگها ، و ... نمونه هایی از این پیامدها است . از دیدگاه علمی ، نیز امروزه تکنولوژی اطلاعات در کنار مهندسی ژنتیک ودانش هوا فضا ، یکی از سه شاخه پیشرو و آینده ساز دانش و تمدن فردای بشر به شمار می رود . پیشرفتهای تکنولوژی اطلاعات به حدی گسترده است که برخی از صاحبنظران آن را با پدیده هایی چون “ اختراع ماشین بخار “ مترادف دانسته اند . در بعد اقتصادی نیز “ اهمیت دست یابی سریع به اطلاعات صحیح “ کلید پیروزی در عرصه رقابت جهانی محسوب می شود . تجارت الکترونیک نیز به عنوان یکی از قسمتهای مهم نشأت گرفته از فن آوری اطلاعات است که پیشرفت آن در سایه پیشرفت فن آوری اطلاعات محقق گشته است . 4 . سطوح تجاری الکترونیک (E - Commerce levels ) تجارت الکترونیک را می توان به سطوح مختلفی تقسیم بندی کرد . هر یک از ابعاد سه گانه اصلی تجارت ، یعنی محصول یا خدمات مورد مبادله ، فرآیند فروش و تحول خدمات پس از فروش می توانند از حالت فیزیکی و کاملا ملموس تا حالت الکترونیکی و نرم افزاری (یا اصطلاحاً مجازی ) تغییر نمایند . در حالتی که در تجارت سنتی هر سه عامل ، فیزیکی و کاملا قابل لمس هستند ، در تجارت کاملا الکترونیکی (بالاترین سطح تجارت الکترونیک ) هر سه عامل حالت الکترونیکی دارند . ترکیبات گوناگون از حالتهای فیزیکی و الکترونیکی سطوح مختلف تجارت الکترونیکی را شکل می دهند . لذا تجارت الکترونیک می تواند در تمام یا بخشی از مراحل چرخه تجاری (Business Cycle) بکار گرفته شود . چرخه تجاری از موارد یافتن کالاها و خدمات متناسب با نیازها و یافتن راههای مبادله مورد توافق (جستجو و مذاکره ) ، سفارش ، حمل و پرداخت بها (اجرای توافق وپرداخت ) ، فعالیتهای پس از فروش مثل گارانتی و خدمات پس از فروش تشکیل شده است . سدان در تلاش برای تعریف تجارت الکترونیک مولفه های زیر را در مراحل مختلف تجارت تعریف می کند . (نمودار زیر) -فروشندگان و خریداران تبلیغات ، تقاضای اطلاعات جستجو، بازاریابی، ایجاد رابطه مقایسه ، تامین نمونه ها مذاکره / چانه زنی ارزیابی -اخذ سفارش یا پیمانکاری سفارش / پیمان سفارش یا پیمان تامین تامین سپاری دریافت بها پرداخت دریافت -بررسی خسارتها، برگشت دادن / ادعای خسارت برگشت دادن، پشتیبانی، پشتیبانی و خدمات دریافت و پشتیبانی نگهداری و خدمات دراین نمودار خطوط فلش دار نمایشگر کاربرد تکنولوژی اطلاعات در ایجاد ارتباط است . بنا به سطح تجارت الکترونیک مورد استفاده ، این مولفه ها به صورت فیزیکی ، الکترونیکی و یا حد وسط آنها ظاهر می شوند . 5 . تاثیر گزاری تجارت الکترونیک در تمام سطوح مختلف تجارت (The impact of e - commerce ) تاثیر گذاری تجارت الکترونیک در تمام سطوح تجارت قابل لمس و بررسی است از جمله : رقابت (Competition) بازاریابی (marketing) توزیع(distribution) خدمات و سرویس دهی (services) فروش (sales) 6 . تجارت الکترونیکی در برابر تجارت سنتی (Traditional commerce & e - commerce) هر فن آوری پیشرفته ، ایجاد تهدیدها وفرصتهای جدیدی برای سازمانها می شود . تغییر در فن آوری ، موجب تغییر در قانونمند ی های بازرگانی شرکتها و متحول ساختن سیستمهای سازمانی و اجتماعی می گردد . تکنولوژی اطلاعات به عنئان لبه پیشرو تکنولوژیهای جدید در سه پارامتر سرعت ، دقت و هزینه فعالیتها می تواند تاثیرگذار باشد . تکنولوژی اطلاعات می تواند پنج مزیت عمده ایجاد کند: ارزانتر (تولید خرجی های مشابه با هزینه کمتر ) ، بیشتر (تولید خروجی هابیشترو با هزینه مشابه ) ، سریعتر (تولید خروجی های مشابه با همان هزینه در زمان کمتر ) ، بهتر (تولید خروجی های مشابه با همان هزینه وهمان زمان ولی با تجارت الکترونیک ، موانع جغرافیای و تفاوت روز و شب در مناطق مختلف را از میان بر می دارد و باعث ارتقای ارتباطات و گشودگی اقتصادی در سطح ملی وبین المللی می شود . تجارت الکترونیک طریق هدایت کسب و کار راتغییر می دهد و بدین ترتیب باعث تبدیل بازارهای سنتی به شکلهای جدیدتر می شود . در حالی که تجارت الکترونیکی و به خصوص نوع اینترنتی آن باعث ایجاد تغییرات چشمگیر در شرایط رقابتی شده است (به عنوان مثال ظهور و ورود سریع رقبای جدید ، جهانی شدن رقابت ، رقابت شدید در استانداردها و ...) فرصتهای جدیدی برای جایگزینی کسب و کار ، ایجاد مشاغل و فرصتهای شغلی جدید در زمینه های مختلف ایجاد کرده است . به طور کلی می توان فواید تجارت الکترونیک را در قیاس با تجارت سنتی در موارد زیر دانست : حضور در بازار به شکل “ همه جا ، همه کس ، همه وقت “ در زمینه معرفی و تبلیغ محصول ، استفاده از تجارت الکترونیک ، به خصوص با استفاده از اینترنت ، دچار محدودیتهای موجود در تبلیغات متعارف نبوده و در هر زمان در دسترس است و می تواند برای هر گروه خاص مصرف کنندگان تغییر یابد . تجارت الکترونیک ، کانالهای معمول فروش را تغییر می دهد و امکان فروش مستقیم و بدون واسطه محصولات و خدمات جدید را به بازارهای استراتژی و تازه فراهم می کند . فروش آنی و روی خط (online) به مقدار زیادی هزینه های فروش و نیاز به نیروی انسانی را کاهش می دهد . زمان عرصه کاهش می یابد و محصولات جدید می توانند به محض آماده شدن در معرض فروش روی خط قرار گیرند . خدمات پس از فروش به مشتری میتواند با امکان خبرگیری سریع دو طرف از یکدیگر وعرضه انواع خدمات به مشتری تسهیل و تکمیل شود . ورود به بازارهای جدید واستراتژیک بدون در نظر گرفتن مرزها میسر است .فرصتهای تجاری و شغلی جدیدی به وجود می آید . قدرت تجزیه و تحلیل کالا افزایش می یابد بطوریکه اطلاعات بدست آمده از مشتریان برای تولید کالاهای جدید یا تغییر در تولید کالاهای قبلی مورد استفاده قرار می گیرد . قدرت تجزیه وتحلیل بازار افزایش می یابد و شرکت می تواند بر اساس این تجزیه وتحلیل استراتژیهای فروش یا بازاریابی خود را در یک یا چندعرصه تغییر دهد . اما در مقابل تجارت الکترونیک مسائلی را با خود به همراه دارد که در صورتیکه برای آنها راه حل مناسبی اتخاذ نشود می‿تواند ویژگی هایش را تحت الشعاع قرار دهد از جمله : سهولت درسرقت اسرارو رموز محرمانه کاری شرکتها تبیین قوانین مالیاتی دقیق تبیین قوانین گمرکی دقیق آشنایی با قوانین کشورها آداب ، رسوم و فرهنگهای ملل کلاهبرداری از طریق کارت های اعتباری اعتماد امنیت (جنبه های مختلف امنیت : تشخیص هویت ، عدم انکار ، یکپارچگی اطلاعات ، محرمانگی اطلاعات ) علاوه براین تمام کالاها به طور صد درصد قابل ارائه وفروش از طریق اینترنت نیستند بطوریکه دو کار سیلور آزمونی تحت عنوان آزمون خرید الکترونیکی برای تعیین شایستگی محصولات یا خدمات جهت عرضه در سیستم تجارت الکترونیک پیشنهاد می کند : مشخصات محصول : میزان وابستگی انتخاب محصول به حواس پنجگانه انسان . هرچه برای انتخاب محصولات و خدمات به حواس لامسه ، بویایی و چشایی نیاز بیشتری باشد ، امکان خرید الکترونیکی آن کمتر خواهد بود ، در حالیکه حواس بینایی و شنوایی از طریق رسانه های الکترونیکی قابل انتقال می باشند . آشنایی و اطمینان مشتری به محصول : محصولاتی که مشتریا ن از قبل با آن آشنا بوده ونسبت به آن اطمینان دارند ، راحت تر خریداری می شوند ویژگیهای مشتری : بسیاری از مشتریان ممکن است به دلایل مختلف خرید الکترونیکی را نپذیرند. در مقابل بسیاری از مشتریان به منافع و مزایای روشهای جدید و آسان خرید واکنش مثبت نشان خواهند داد . 7. جایگاه تجارت الکترونیک در جهان (E - Commerce in world) باتوجه به آنچه که گفته شد از آنجا که رشد تجارت الکترونیک وابسته و در ارتباط با رشد فن آوری اطلاعات است بهتر است ابتدا نگاهی به رشد صنعت IT در جهان بیندازیم . در جوامع توسعه یافته حدود 80% شغلهای جدید به کامپیوتر ، اینترنت و IT وابسته اند نمودار زیر : : Europe 29% Japan 13% Rest of the world 16% X 42% سهم کشورهای توسعه یافته را در بازار جهانی IT در سال 2002 نشان می دهد . نمودار دیگری در همین سال سهم کشورهای مختلف را در بازار جهانی فن آوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) ، نشان می دهد. Europe 29% Japan 12% Rest of the world 25% X 34% رشد IT و ICT اثرات قابل مشاهده فراوانی بر اقتصاد پیشرفته داشته که رشد تجارت الکترونیکی وافزایش حجم اطلاعات و گردش و سریع تر آن و افزایش شمار کاربران اینترنت و... را نیز در پی دارد . با توجه به بررسی های موسسه تحقیقاتی Forrester و رشد سریع و روز افزون تجارت الکترونیک در کشورهای پشرفته و مزیتهای رقابتی حاصل از آن ، لازم است که کشور های در حال توسعه به منظور حضور در بازار رقابت جهانی سریعاً در استراتژیهای تجاری و بازرگانی خود تجدید نظر اساسی کنند . این موسسه تحقیقاتی پیش بینی می کند که رشد تجارت الکترونیکی از 354 میلیارد دلار در سال 2001 به حدود 10 تریلیون در سال 2005 برسد .همچنین تحقیقات EITO نشان می دهد که تجارت از طریق اینترنت در 5 کشور صنعتی اروپا یعنی انگلستان ، فرانسه ، آلمان ، التالیا و اسپانیا از 6/171 میلیلرد یورو در سال 2001 به 3/1628 میلیلرد یورو در سال 2005 می رسد که از رشد سالیان حدود 77% برخوردار است . همچنین فروش online به صورت درصدی 2004 - 2003 - 2002 - 2001 - 2000 صنعت از کل فروش 40% 9/092 2/ 506 3/427 3/343 2/230 محصولات الکترونیکی و سخت افزاری 26% 5/411 5/311 2/190 90 1/35 وسایل نقلیه 17% 2/299 5/184 2/103 9/53 27 نفت و مشتقات 17% 4/266 1/170 1/101 5/56 9/29 برق ، گاز، آب و مخابرات 24% 3/235 5/143 9/73 7/33 4/14 کاغذ و مرسولات 13% 5/216 5/116 5/58 1/28 2/13 محصولات مصرفی 12% 1/211 1/128 9/73 2/41 5/22 غذا 10% 141 2/74 6/34 1/15 3/6 ساختمان 14% 124 2/60 2/62 7/10 ¾ محصولات دارویی و پزشکی 7% 3/70 9/41 8/23 1/13 7 کالاهای صنعتی 20% 1/68 5/42 4/22 5/10 6/4 حمل و نقل و انبار 15% 9/32 29 1/23 8/15 1/9 هوانوردی و صنایع دفاع 3% 5/26 3/15 6/8 8/4 6/2 صنایع سنگین 17% 5/2695 4/1823 9/1166 6/716 2/406 کل طبق جدول فوق پیش بینی فروش در صنایع ازسال 2000 تا 2004 رشدی با میانگین 17% داشته است . 8 جایگاه تجارت الکترونیک در ایران (E - Commerce in Iran) در ایران استفاده عمومی از اینترنت بیشتر در دانشگاه ها و به منظور انجام امور تحقیقاتی است و مراکز ایجاد شده در شهرها نیز در سطح محدودی فعالیت می نمایند و کاربران بیشتر به منظور الکترونیکی وتلفن از راه دور ، از اینترنت استفاده می کنند . بعلاوه بسیاری از قوانین وبسترهای لازم برای تجارت الکترونیک در کشور هنوز فراهم نگشته است . بنایراین نمی توان انتظار داشت که تجارت الکترونیک به سرعت در جامعه گسترش یابد . رتبه بندی EUI برای سال 2000 در زمینه تجارت الکترونیک در 60 کشور دنیا مؤید همین ادعاست . در این رتبه بندی که در حقیقت سهولت و میزان دسترسی به تجارت الکترونیک را در کشورها نشان می دهد از دو شاخص کلی محیط تجاری وارتباطات استفاده شده است برای شاخص محیط تجاری از 70 معیار مختلفی از قبیل گستردگی اقتصاد ، چشم انداز ثبات سیاسی ، محیط نظارتی ، مالیاتی و درجه آزادی تجارت و سرمایه گذاری استفاده شده است که بر اساس این شاخص نمره کشورما از 10 عدد 3 است که در رتبه 59 قرار دارد . شاخص دیگراطلاعات است که از معیار هایی از قبیل گستردگی شبکه مخابرات و ارتباطات و دیگر معیار های مبین وضعیت دسترسی به اینترنت مانند هزینه اتصال به اینترنت ،نرخ سواد و ...تشکیل شده است . براساس این شاخص نیز نمره کشور عدد 3 از 10 است که رتبه 56 قرار دارد . در مجموعه دو شاخص جایگاه کشور ما رتبه 58 ازمیان 60 کشور بررسی شده است ، 9. دلایل عقب ماندگی تجارت الکترونیک در ایران دلایل متعددی را می توان در بیان علل عقب ماندگی تجارت الکترونیک در ایران بر شمرد که مهمترین آنها عبارتند از : نبود بسترها و تجهیزات شبکه ای وارتباطی لازم برای دسترسی سریع و آسان مردم به اینترنت عدم وجود قوانین مدون ومصوب تجارت الکترونیک فقدان نظام بانکداری الکترونیکی نوین در سیستم بانکی کشور عدم وجود کارتهای اعتباری بین الملل و سایر کارتهای خرید الکترونیکی عدم پشتیبانی بسیاراز شرکتهای تجاری فعال در زمینه تجارت الکترونیک از کشورمان و همچنین عدم وجود مراکز و شرکتهای دولتی و خصوصی خدمات دهنده تجارت الکترونیک در کشور پایین بودن سطح آگاهی و توجه مردم به الکترونیک و فن آوری اطلاعات در کشور(عدم فرهنگ سازی مناسب ) ماخذ : shahrecd
